Guatr, boynun ön tarafında, adem elmasının hemen altında bulunan tiroid bezinin anormal büyümesidir. Tiroid bezi, metabolizmayı, enerji kullanımını ve birçok hayati vücut fonksiyonunu düzenleyen hormonlar üretir.
Bu hastalığın dünyadaki en yaygın nedeni iyot eksikliğidir. Bunun dışında otoimmün bozukluklar, hashimoto tiroiditi (hipotiroidizm), graves hastalığı (hipertiroidizm), tiroid nodülleri, hormonal değişiklikler ve ilaçlar (Lityum veya amiodaron gibi.) önemli nedenlerdendir.
Bu hastalığa sahip hastalarda boyun tabanında gözle görülür şişlik, boğazda sıkışma hissi, yutma veya nefes almada zorluk (büyük guatrlarda), ses kısıklığı veya ses değişiklikleri görülür.
Fizik muayenede guatr tespit edilen hastada tiroid ultrasonu ile tiroid bezi ayrıntılı olarak değerlendirilir. Herhangi bir hormon bozukluğu olup olmadığını kontrol etmek için tiroid fonksiyon testleri istenir.
Guatr Nedir?
Guatr, boyunda bulunan tiroid bezinin anormal büyümesidir. Tiroid; tiroid hormonları (T3 ve T4) üreterek metabolizmayı, enerji seviyelerini ve diğer birçok vücut fonksiyonunu düzenlemede önemli bir rol oynar.
Guatr, fark etmeyebileceğiniz küçük bir yumrudan, nefes almayı veya yutkunmayı etkileyebilecek büyük bir şişliğe kadar değişebilir.
Bazı guatrlar zararsız olup tiroid fonksiyonunu etkilemezken, diğerleri hipotiroidizm (az çalışan tiroid), hipertiroidizm (aşırı çalışan tiroid) veya normal tiroid hormonu seviyeleri (ötiroid) ile ilişkili olabilir.
Guatr kendi başına bir hastalık değil, altta yatan bir tiroid probleminin belirtisidir.
Guatr Neden Olur?
1. İyot Eksikliği
Dünya çapında en yaygın nedendir. İyot, tiroid bezinin hormon üretmesi için gereklidir. Yeterli iyot olmadığında, bez kan dolaşımından daha fazla iyot yakalamak için büyür.
2. Hashimoto Tiroiditi (Hipotiroidizm)
Bağışıklık sisteminin tiroid bezine saldırdığı bir otoimmün rahatsızlıktır. Düşük hormon üretimine yol açarak, bezin bunu telafi etmek için büyümesine neden olur.
3. Graves Hastalığı (Hipertiroidizm)
Bağışıklık sisteminin tiroid bezini aşırı uyardığı bir diğer otoimmün rahatsızlıktır. Tiroid hormonlarının aşırı üretimine ve yaygın bez büyümesine neden olur.
4. Tiroid Nodülleri
Tiroid bezinde tek (soliter nodül) veya çoklu (multinodüler guatr) olabilen yumrular veya büyümelerdir. Bu durum hormon seviyelerini etkileyebilir veya etkilemeyebilir.
5. Hormonal Değişiklikler
Ergenlik, hamilelik ve menopoz, özellikle tiroid sorunlarına yatkın kişilerde tiroid fonksiyonunda veya boyutunda değişikliklere neden olabilir.
6. Bazı İlaçlar
Lityum, amiodaron veya interferon gibi ilaçlar tiroid fonksiyonunu etkileyebilir ve guatra yol açabilir.
7. Genetik Faktörler
Ailede tiroid bozukluğu öyküsü olması bu hastalığı geliştirme riskini artırabilir.
8. Tiroid Kanseri
Nadiren, büyümüş bir tiroid kötü huylu bir tümörden kaynaklanabilir.
9. Çevresel Faktörler
İyot eksikliği olan bölgelerde guatrojenlerin (soya veya turpgiller gibi tiroid fonksiyonunu etkileyen yiyecek veya maddeler) yüksek oranda tüketilmesi bu duruma katkıda bulunabilir.
Guatr Belirtileri Nelerdir?
Bu hastalğın belirtileri, boyutuna, altta yatan nedene ve tiroid hormonu üretimini etkileyip etkilemediğine bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
Bazı kişilerde hiçbir belirti görülmezken, bazılarında belirgin rahatsızlık veya hormonal dengesizlikler görülebilir.
Görünür veya Fiziksel Belirtiler
- Boyunda (boğazın önünde) şişlik
- Boğazda sıkışma hissi
- Yutma güçlüğü
- Nefes almada zorluk
- Ses kısıklığı veya seste değişiklik
Eğer guatr tiroid bezinin çalışmasında bozulma ile ilişkiliyse başka belirtiler de görülebilir. Tiroid bezinin az ya da çok çalışmasına bağlı olarak farklı belirtiler görülür.
Guatr Hipotiroidizmden (Tiroid Bezinin Az Çalışması) Kaynaklanıyorsa:
- Yorgunluk
- Kilo alımı
- Kuru cilt
- Soğuğa karşı intolerans
- Depresyon
- Kabızlık
Guatr Hipertiroidizmden (Tiroid Bezinin Aşırı Çalışması) Kaynaklanıyorsa:
- Kilo kaybı
- Hızlı kalp atışı veya çarpıntı
- Sıcağa karşı intolerans
- Sinirlilik veya asabiyet
- Artan terleme
- Titreme
Boyunda hızlı büyüyen kitle, nefes alma veya yutma güçlüğü ve tiroid hormonu dengesizliğinin belirtileri varsa mutlaka dahiliye doktoru ile ya da endokrinoloji uzmanına muayene olmak gereklidir.
Zehirli Guatr Belirtileri Nelerdir?
Zehirli guatr, aşırı tiroid hormonu üreten büyümüş bir tiroid bezini ifade eder. Bu durum, nedene bağlı olarak toksik nodüler guatr veya Graves hastalığı olarak da bilinir.
Temel sorun hipertiroidizmdir (aşırı aktif tiroid) ve semptomlar yüksek tiroid hormonlarından (T3 ve T4) kaynaklanır.
Zararlı Guatrın Yaygın Belirtileri
Tiroidle İlgili Belirtiler
- Boyunda belirgin şişlik veya yumru (büyümüş tiroid)
- Bazı durumlarda boyunda hassasiyet veya rahatsızlık
- Şiddetli vakalarda bez üzerinde gözle görülür nabız atışı
Hipertiroidizm Belirtileri
- Normal veya artmış iştaha rağmen açıklanamayan kilo kayb
- Hızlı veya düzensiz kalp atışı (çarpıntı)
- Sıcağa tahammülsüzlük (aşırı sıcaklık hissi)
- Artan terlemeSinirlilik, anksiyete veya asabiyet
- Özellikle ellerde titreme
- Sık bağırsak hareketleri veya ishal
- Adet düzensizlikleri (daha az adet görme veya adet gecikmesi)
- Özellikle üst kollarda veya uyluklarda yorgunluk ve kas güçsüzlüğü
- Uyku güçlüğü (uykusuzluk)Saç incelmesi veya kırılgan saçlar
- Sıcak, nemli cilt
Göz Belirtileri (özellikle Graves hastalığında) (Hastalık)
- Çıkık gözler (ekzoftalmi)
- Kuru veya tahriş olmuş gözler
- Çift görme veya göz ağrısı
Hastalarda hızlı veya düzensiz kalp atışı, nefes darlığı, açıklanamayan kilo kaybı, kalıcı boyun şişmesi ve göz tahrişi veya görme değişikliği belirtileri varlığında dahiliye doktoru ya da endokrinoloji uzmanına muayene olmak gereklidir.
Guatr Tedavisi Nasıldır?
Tedavi; nedenine, boyutuna, tiroid fonksiyonuna ve semptomların varlığına bağlıdır. Bazı guatrlar herhangi bir tedavi gerektirmezken, bazıları ilaç, radyoaktif iyot veya ameliyat gerektirebilir.
1. Gözlem
Guatr küçük, kanserli olmadığında ve herhangi bir belirtiye neden olmadığında kullanılır. Değişiklikleri izlemek için düzenli kontroller ve tiroid fonksiyon testleri yapılır.
2. İlaç Tedavisi
- Levotiroksin (T4 hormonu): Hipotiroidizm veya Hashimoto hastalığında hormon seviyelerini normalleştirmek ve bezi küçültmek için kullanılır.
- Antitiroid ilaçlar (örneğin metimazol, propiltiyourasil): Zehirli guatr veya Graves hastalığında hormon üretimini azaltmak için kullanılır.
- Beta blokerler: Hipertiroid vakalarında hızlı kalp atışı, anksiyete ve titreme gibi semptomları kontrol altına alır.
3. Radyoaktif İyot Tedavisi
Zehirli nodüler guatr veya Graves hastalığı için yaygındır. Ağızdan alındığında, aşırı aktif tiroid hücrelerini yok ederek genellikle guatrın boyutunu küçültür. Hipotiroidizme yol açabilir ve ömür boyu hormon replasman tedavisi gerektirebilir.
4. Ameliyat (Tiroidektomi)
- Guatr çok büyükse veya nefes alma/yutma güçlüğüne neden oluyorsa,
- Kanserden şüpheleniliyorsa,
- Kozmetik endişe veya kişisel tercih varsa tiroidin bir kısmı veya tamamı alınabilir.
5. İyot Takviyesi
İyot eksikliğinden kaynaklanan guatrlar için (gelişmiş ülkelerde iyotlu tuz nedeniyle nadir görülür). Hipertiroidizmi tetiklememek için tıbbi gözetim altında dikkatlice yapılmalıdır.
6. Yaşam Tarzı ve Beslenme Düzenlemeleri
- Diyet yoluyla yeterli iyot alımı (iyotlu tuz, deniz ürünleri, süt ürünleri).
- İyot eksikliği olan vakalarda guatrojenik gıdaların (çiğ lahana, karnabahar gibi) aşırı tüketiminden kaçının.
- Otoimmün tiroid rahatsızlıklarını etkileyebilecek stresi yönetin.
Guatr çeşitleri nelerdir?
Guatrlar, görünümlerine, nedenlerine ve tiroid fonksiyonunu nasıl etkilediklerine göre sınıflandırılır. Guatr tipini anlamak, uygun tedaviyi belirlemede büyük önem taşır.
1. Yaygın Guatr
Tiroid bezinin tamamı nodülsüz ve eşit şekilde büyümüştür. Genellikle erken iyot eksikliği veya Graves hastalığında görülür. Yüzeyi pürüzsüz ve simetriktir.
2. Nodüler Guatr
Tiroid bezinde bir veya daha fazla belirgin yumru (nodül) bulunur.
- Tek nodüler guatr: Tek bir yumru (iyi huylu veya kötü huylu olabilir).
- Multinodüler guatr: Yaşlı yetişkinlerde daha sık görülen, birden fazla yumru.
- Nodüllere bağlı olarak fonksiyon normal, yüksek veya düşük olabilir.
3. Zehirli Guatr
Aşırı tiroid hormonu üretir (hipertiroidizm).
- Toksik multinodüler guatr: Birden fazla nodül hormon salgılar.
- Toksik adenom: Tek bir aşırı aktif nodül.
4. Toksik Olmayan Guatr
Normal hormon seviyelerine sahip büyümüş tiroid bezidir. Genellikle iyot eksikliği veya genetik faktörlerden kaynaklanır. Stabil kalabilir veya zamanla toksik bir forma ilerleyebilir.
5. Endemik Guatr
İyot eksikliğinin yaygın olduğu coğrafi bölgelerde (örneğin dağlık alanlar) görülür. Nüfusta çok sayıda insanı etkiler. Genellikle başlangıçta toksik değildir.
6. Sporadik Guatr
Belirgin bir çevresel neden olmaksızın bireylerde gelişir. Genetik, ilaçlar (örneğin lityum) veya bilinmeyen faktörlerle bağlantılı olabilir.
Guatr Hangi Bölüm Bakar?
Guatr tanı ve tedavisine dahiliye bölümü ve endokrinoloji bölümü bakar. Ameliyat gereken durumlarda hastalar genel cerrahiye yönlendirilir.
Sık Sorulan Sorular
Zehirli Guatr öldürür mü?
Zehirli guatr, doğru şekilde teşhis edilip tedavi edilirse genellikle tek başına ölüme neden olmaz.
Ancak tedavi edilmezse, tiroid hormonlarının aşırı üretimi (hipertiroidizm) ciddi ve potansiyel olarak yaşamı tehdit eden komplikasyonlara yol açabilir.
Tedavi Edilmeyen Zehirli Guatrın Ciddi Riskleri
1- Tiroid Fırtınası (Tirotoksik Kriz)
- Nadir görülen ancak yaşamı tehdit eden bir acil durumdur.
- Tiroid bezinin ani ve aşırı aktivitesidir.
- Belirtiler: Çok yüksek ateş, hızlı kalp atışı, konfüzyon, deliryum, kalp yetmezliği.
- Acil tedavi edilmezse yüksek ölüm oranı.
2- Kalp Komplikasyonları (kalıcı ve uzun süreli hipertiroidizm varlıığnda)
- Atriyal fibrilasyon (düzensiz kalp atışı)
- Kalp yetmezliği
- İnme riskinde artış
3- Ağır Kilo Kaybı ve Kas Erimesi
- Uzun süreli hipermetabolik duruma bağlı olarak gelişebilir.
4- Osteoporoz
Fazla tiroid hormonu kemik kaybını hızlandırarak kırık riskini artırır.
5- Psikiyatrik Belirtiler
Anksiyete, sinirlilik, uykusuzluk ve ağır vakalarda psikoz.
Guatr için hangi doktora gidilir?
Guatr için öncelikle tanının konulması için dahiliye doktoru ile görüşülür. Daha sonra guatrın türü belirlendikten sonra belirlenen tedaviye göre hastalar endokrinoloji uzmanlarına ya da genel cerrahi uzmanlarına yönlendirilir.
Zehirli Guatr kanser midir?
Zehirli guatr kanser değildir. Ancak zehirli guatrı olan bir hastanın tiroid bezinde eş zamanlı olarak kanser olan başka bir tiroid nodülü olabilir.
Tiroid ultrasonu ile tiroid bezinin ve tiroid nodüllerinin özelliklerinin değerlendirilmesi önemlidir.
Guatr kendiliğinden geçer mi?
Evet bazen geçebilir ama bu sık görülen bir durum değildir. Guatrın tedavi olmaksızın kaybolup kaybolmayacağı, altta yatan nedene, boyutuna ve tiroid fonksiyonuna bağlıdır.
Şu durumlarda kendiliğinden geçebilir:
- Küçükse, kanserli değilse ve geçici hormon dalgalanmalarından (örneğin ergenlik veya hamilelik döneminde) kaynaklanıyorsa.
- Hafif iyot eksikliğinden kaynaklanmışsa, yeterli iyot alımı beslenme yoluyla sağlanırsa düzelme görülebilir.
- Uzun vadeli hasara yol açmadan iyileşen hafif, kendi kendini sınırlayan bir tiroiditten kaynaklanmışsa guatr kendiliğinden düzelebilir.
Guatr genellikle kendiliğinden kaybolmaz:
- Hashimoto tiroiditi, Graves hastalığı veya toksik nodüler guatr gibi kronik bir rahatsızlıktan kaynaklanıyorsa,
- İlerleyerek büyüyorsa veya semptomlara (nefes alma, yutma güçlüğü veya gözle görülür boyun şişmesi) neden oluyorsa,
- Zamanla büyüyen veya boyut değişikliği göstermeyen nodüller içeriyorsa,
- Anormal tiroid hormonu üretimi (hipo veya hipertiroidizm) mevcuttsa guatr kendiliğinden kaybolmaz.
Guatr hastaları ne yememeli?
Bazı yiyecek ve maddeler, özellikle guatr hastalarında, özellikle de iyot eksikliği veya Haşimato tiroiditi (otoimmün bir neden) olan kişilerde tiroid fonksiyonunu etkileyebilir.
Duruma bağlı olarak sınırlandırılması veya kaçınılması gereken besinler
1. Guatrojenik Yiyecekler (aşırı miktarda, özellikle çiğ olarak tüketilirse)
Bu yiyecekler, iyot emilimini engelleyerek tiroid hormonu üretimini engelleyebilecek maddeler içerir.
Turpgiller ailesinden sebzeler: Lahana, karnabahar, brokoli, kara lahana, Brüksel lahanası, şalgam
Soya ve soya ürünleri: Tofu, soya sütü, edamame, soya proteini
Manyok, darı, yer fıstığı (özellikle iyot eksikliği olan bölgelerde)
2. Aşırı İyot
İyot eksikliği guatra neden olabilirken, aşırı iyot bazı tiroid rahatsızlıklarını (Haşimato gibi) kötüleştirebilir. Doktor gözetimi olmadan iyot takviyelerinden uzak durun.
Deniz yosunu, yosun bazlı atıştırmalıklar veya iyot açısından zengin multivitaminler konusunda dikkatli olunması gereklidir.
3. Çok İşlenmiş ve Tuzlu Gıdalar
İşlenmiş gıdalar genellikle sodyum bakımından yüksektir ancak iyotlu değildir. Aşırı tuz kan basıncını kötüleştirebilir ve bu hastalık kalp atış hızını etkiliyorsa (hipertiroidizmde) bu bir endişe kaynağı olabilir.
4. Rafine Şekerler ve Basit Karbonhidratlar
İltihaplanmaya ve otoimmün alevlenmelere katkıda bulunabilir. Otoimmün tiroid hastalıklarında semptomları kötüleştirebilir.
5.Aşırı Kafein ve alkol kullanımı
Aşırı kafein hipertiroidizmi olan hastada çarpıntı, titreme ve kalp hızında artış gibi belirtileri kötüleştirebilir. Alkol ise tiroid hormon metabolizmasını etkileyebilir.
Guatr nefes darlığı yapar mı?
Evet, bu hastalık özellikle soluk borusuna (trakea) veya boyundaki çevre yapılara baskı yapacak kadar büyüdüğünde nefes darlığına neden olabilir.
Büyük multinodüler guatr ve substernal (retrosternal) guatr (tiroid bezi göğüs boşluğuna doğru aşağı doğru büyüdüğünde) varlığında guatr trakeayı sıkıştırabilir.
Bası yapan guatr varlığında hastalarda özellikle uzanırken boğulma hissi, hırıltı veya stridor (nefes alırken tiz bir ses) olabilir.
Nefes darlığının aniden kötüleşmesi, düz yatarken nefes almada zorluk, hava yolu tıkanıklığı hissi ve hızla büyüyen boyun kitlesi varlığında hemen hastaneye başvurmak gereklidir.
Guatr iyi gelen bitkiler nelerdir?
Bu hastalık her zaman bir dahiliye doktoru gözetiminde değerlendirilmeli ve tedavi edilmelidir; ancak özellikle hafif, toksik olmayan veya otoimmün guatr vakalarında bazı şifalı bitkiler ve otlar tiroid sağlığını destekleyebilir, iltihabı azaltabilir veya tiroid hormon seviyelerini dengelemeye yardımcı olabilirler.
Bitkisel ilaçlar tıbbi tedavinin yerine geçmez. Özellikle tiroid ilaçları kullanıyorsanız, kullanmadan önce mutlaka doktorunuza danışın.
- 1. Mesane Yosunu (Fucus vesiculosus)
Doğal olarak iyot bakımından zengin bir deniz yosunu türüdür. İyot eksikliğine bağlı guatrda tiroid fonksiyonunu destekleyebilir. Haşimato gibi otoimmün tiroid hastalıkları için önerilmez.
2. Melisa (Melissa officinalis)
Anti-tirotropik etkilere sahiptir – aşırı aktif tiroidi sakinleştirmeye yardımcı olabilir. Graves hastalığında veya Zehirli guatr hastalarında faydalı olabilir. Ayrıca kaygıyı, çarpıntıyı ve huzursuzluğu azaltır.
3.Bugleweed
Doğal tiroid baskılayıcı bir bitkidir. Hafif hipertiroidizm veya zehirli guatrda tiroid hormonu üretimini azaltmaya yardımcı olabilir. Genellikle çay veya tentür formunda kullanılır. Hipotiroidizm hastaları için uygun değildir.
4. Zerdeçal
Güçlü anti-inflamatuar ve antioksidan etkiye sahiptir. Otoimmün guatrda (örneğin Hashimoto) tiroid iltihabını azaltmaya yardımcı olabilir. Emilim için karabiberle birlikte kullanıldığında iyi etki eder
5. Keten tohumu
Omega-3 yağ asitleri açısından zengindir. Otoimmün tiroid bozukluklarında iltihabı azaltabilir.
Guatr Ultrason ile görülür mü?
Evet, guatr tiroid ultrasonu ile görülür. Bu hastalığın tanısında en çok kullanılan ve en güvenilir görüntüleme yöntemi tiroid ultrasonudur. Kısa süreli ve hastaya zarar vermeyen bir işlem olması avantajlarıdır.
Tiroid Ultrasonu Neleri Gösterir?
- Tiroid bezinin büyümesi (diffüz veya nodüler)
- Tiroid boyutu ve hacim ölçümleri (Tek veya çoklu nodüller, Solid veya kistik (sıvı dolu) nodüller, Kalsifikasyonlar veya düzensiz yapılar)
- Vaskülarite (kan akışı), özellikle toksik veya iltihaplı tiroidlerde
- Trakea gibi yakındaki yapıların sıkışması
Guatr Doktoru hangi testleri yapar?
Bu hastalığı değerlendirilirken doktorlar (genellikle endokrinologlar veya iç hastalıkları uzmanları) tiroid büyümesinin nedenini, türünü ve ciddiyetini belirlemek için kan testleri, görüntüleme ve bazen de biyopsi yöntemlerini kullanırlar.
1. Kan Testleri (Tiroid Fonksiyon Testleri)
Bunlar tiroid bezinin ne kadar iyi çalıştığını değerlendirmeye yardımcı olur:
- TSH (Tiroid Uyarıcı Hormon); Hipotiroidizmde yüksek, Hipertiroidizmde düşük bulunur.
- Serbest T4 (Tiroksin) ve Serbest T3 (Triiyodotironin): Gerçek tiroid hormonu seviyelerini ölçer
- Tiroid Antikorları (Hashimoto veya Graves gibi otoimmün nedenler için)
2. Tiroid Ultrasonu
- Bezde büyümeyi
- Nodüllerin (katı veya kistik) varlığını
- Düzensiz yapıları
- Kan akış düzenlerini tespit eder.
- Biyopsiye rehberlik eder
3. Tiroid Taraması (Radyoaktif İyot Alım Testi)
Tiroid bezinin radyoaktif iyotu nasıl emdiğini görmek için az miktarda radyoaktif iyot kullanır. Toksik ve toksik olmayan guatrları ayırt etmeye yardımcı olur.
- Sıcak nodüller (aşırı aktif)
- Soğuk nodüller (inaktif, muhtemelen şüpheli)
4. İnce İğne Aspirasyon Biyopsisi
Nodül şüpheliyse veya 1 cm’den büyükse yapılır. Tiroid kanserini tespit etmeye veya ekarte etmeye yardımcı olur.
5. BT veya MRI Taraması (bazı durumlarda)
- Guatr göğse doğru uzanıyorsa
- Trakea veya yemek borusunda sıkışma varsa
- Çevredeki yapıların ayrıntılı görüntülenmesini sağlar.