İnsülin direnci, vücut hücrelerinin insülin hormonuna daha az tepki vermesiyle oluşan bir durumdur. İnsülin direnci hesaplama sorusu hastalarımızda sık karşılaştığımız bir durumdur.
Sonuç olarak, pankreas kan şekeri seviyelerini kontrol altında tutmak için daha fazla insülin üretir. Bu durum zamanla prediyabete veya tip 2 diyabete yol açabilir.
İnsülin direnci hesaplama şunlara yardımcı olur:
- Metabolik sorunları erken tespit etmek
- Tip 2 diyabet riskini değerlendirmek
- Kilo kaybı, PKOS ve diğer rahatsızlıklar için tedavi planlarına rehberlik etmek
- Yaşam tarzı değişikliklerinin veya ilaçların etkinliğini izlemek
Toplumda riski yüksek olan bazı bireylerin insülin direnci testi yaptırması önemlidir. İnsülin direnci yaptırması önerilenler;
- Obezite veya fazla kilolu kişiler
- Ailesinde tip 2 diyabet öyküsü olan kişiler
- Polikistik over sendromu (PKOS) olan kadınlar
- Metabolik sendrom, yüksek kolesterol veya hipertansiyonu olan kişilerdir.
İnsülin Direnci Hesaplama Yöntemleri
İnsülin direnci hesaplama en kolay yöntem: Açlık kan şekeri ile Açlık İnsülini çarpıp, sonucu 405’e bölmektir.
Aşağıda verilen örnek hesaplama sizlere daha açıklayıcı bilgi verecektir.
İnsülin direnci, basit kan testleri ve matematiksel formüller kullanılarak hesaplanabilir. Klinik ortamlarda en yaygın kullanılan ve erişilebilir yöntem HOMA-IR’dir (İnsülin Direncinin Homeostatik Model Değerlendirmesi). QUICKI adlı bir diğer yöntem ise bazen araştırmalarda kullanılır.
1. HOMA-IR Hesaplaması (En Yaygın Yöntem)
Formül (ABD birimleri):
HOMA-IR= (Açlık insülin x Açlık Kan Şekeri ) / 405
Yorum:
< 2,0: Genellikle normal kabul edilir
2,0 – 2,9: Sınırda
≥ 3,0: İnsülin direncini gösterir
Örnek: Açlık insülin = 15 µU/mL
Açlık kan şekeri = 100 mg/dL
𝐻𝑂𝑀𝐴−𝐼𝑅= (15×100) /405=3,7 İnsülin direnci
2. QUICKI (Kantitatif İnsülin Duyarlılığı Kontrol İndeksi)
Rutin pratikte değil bilimsel çalışmalarda kullanılan bir hesaplama yöntemidir. Açlık kan şekeri ve açlık insülin değerlerinin logaritması alınarak hesaplama yapılır.
Bu formüller, değişkenlik gösterebilen açlık değerlerini kullanır.
HOMA-IR bir tanı testi değil, bir tarama aracıdır. İnsülin direnci açısından tam kesinlikle tanı koydurmayabileceği unutulmamalıdır.
İnsülin direncini ölçmek için altın standart hiperinsülinemik-öglisemik klemptir, ancak karmaşıktır ve araştırma dışında nadiren kullanılır.
İnsülin Direnci Nedir?
İnsülin direnci, vücut hücrelerinin (çoğunlukla kas, yağ ve karaciğerdeki) insülinin etkilerine karşı daha az duyarlı hale geldiği bir durumdur.
İnsülin pankreastan salgılanan, glikozun (şekerin) enerji için kullanılmak üzere hücrelere girmesine yardımcı olan bir hormondur.
İnsülin direnci geliştiğinde:
- Pankreas, azalan etkinliği telafi etmek için daha fazla insülin üretir. Çünkü kan şekerinin hücreler tarafından hızlıca kullanılması sağlanamaz.
- Bu durum yetersiz insülin var gibi algılanıp pankreas tarafından daha fazla insülin üretimine yol açar. Zamanla, kan şekerini normal tutmak için daha yüksek insülin seviyelerine ihtiyaç duyulur.
- Sonunda pankreas, bu duruma ayak uydurmakta zorlanabilir, artık insülin üretimi azalır, bu da yüksek kan şekeri seviyelerine, prediyabete veya tip 2 diyabete yol açabilir.
İnsülin direnci erken evrelerde genellikle belirti vermez. Yorgunluk, kilo alımı (özellikle karın bölgesinde) veya tatlı isteğine neden olabilir.
Metabolik sendrom, obezite, tip 2 diyabet ve polikistik over sendromu (PKOS) ile güçlü bir bağlantısı vardır.
Risk Faktörleri:
- Aşırı kilo (özellikle karın çevresinde)
- Hareketsiz yaşam tarzı
- Kötü beslenme (yüksek rafine karbonhidrat ve şeker içeriği)
- Ailede diyabet öyküsü
- Hormonal bozukluklar (örneğin PKOS)
İnsülin Direnci Neden Önemlidir?
İnsülin direnci, vücuttaki daha derin metabolik işlev bozukluğunun sessiz ama güçlü bir erken uyarı işareti olduğu için önemlidir. Fark edilmez ve tedavi edilmezse ciddi kronik rahatsızlıklara ve komplikasyonlara yol açabilir.
1. Tip 2 Diyabetin Erken Evresi
- İnsülin direnci genellikle tip 2 diyabet tanısından yıllar önce ortaya çıkar.
- Yaşam tarzı değişiklikleriyle bireylerin şeker hastalığını önlemesi için kritik bir pencere açar.
2. Metabolik Sendromla Bağlantısı
İnsülin direnci, aşağıdakileri içeren metabolik sendromun temel bir bileşenidir:
- Yüksek tansiyon
- Abdominal obezite
- Yüksek trigliseritler
- Düşük HDL (iyi) kolesterol
- Yüksek kan şekeri
Bu küme, kalp hastalığı ve felç riskini önemli ölçüde artırır.
3. Kardiyovasküler Risk
Yüksek insülin seviyeleri kan damarlarına zarar verir ve iltihaplanmayı teşvik eder.
İnsülin direnci kalp krizi, ateroskleroz (atardamar sertliği) ve felç riskini arttırır.
4. Kadın Sağlığı ve PKOS
Kadınlarda insülin direnci polikistik over sendromu (PKOS) ile yakından ilişkilidir.
Kısırlığa, düzensiz adet dönemlerine, akneye ve aşırı kıllanmaya katkıda bulunur.
5. Sessiz İlerleme
İnsülin direnci olan birçok kişi herhangi bir belirti hissetmez.
Müdahale edilmezse, hastalık prediyabete, tip 2 diyabete ve uzun süreli organ hasarına ilerler.
6. Erken Müdahaleyle Geri Dönüştürülebilir
İnsülin direnci genellikle yaşam tarzı değişiklikleriyle geri döndürülebilir bir bozukluktur.
- Kilo kaybı
- Düzenli fiziksel aktivite
- Sağlıklı, düşük glisemik indeksli bir diyet
- Uyku ve stres yönetimi
Evde İnsülin Direnci Nasıl Ölçülür?
İnsülin direncini evde doğrudan ölçmek mümkün değildir, riskinizi değerlendirmek için kullanabileceğiniz dolaylı işaretler ve araçlar mevcuttur.
1. Bazı görünür veya hissedilen ipuçları insülin direncine işaret edebilir:
- Karın yağında artış
- Boyun, koltuk altı veya kasık çevresinde ciltte koyulaşma (akantozis nigrikans olarak adlandırılır)
- Yemeklerden sonra yorgunluk
- Sık sık şeker yeme isteği
- Kilo vermede zorluk
- Yüksek tansiyon veya yüksek kolesterol (biliniyorsa)
2. Evde glukometre ile kan şekeri ölçümü
Açlık Kan Şekeri, 8-12 saat yemek yemedikten sonra bakılan kan şekeri:
Normal: 70-99 mg/dL
100-125 mg/dL: Prediyabeti gösterir
126+ mg/dL: Muhtemel diyabet (doğrulanması gerekir)
Yemek Sonrası Kan Şekeri (yemekten 2 saat sonra):
Normal: 140 mg/dL altında
Daha yüksek değerler zayıf insülin yanıtına işaret edebilir.
Sürekli yüksek açlık veya yemek sonrası değerler insülin direncine işaret edebilir.
3. Yakın zamanda bir laboratuvarda açlık insülin ve açlık kan şekeri ölçümü yaptırıldıysa
çevrimiçi bir HOMA-IR hesaplayıcısı kullanarak, formüle uygulandığında HOMA-IR değeri hesaplanabilir.
4. Bel Ölçümü (Bel Çevresi)
Yüksek karın yağı, insülin direnciyle güçlü bir şekilde bağlantılıdır:
Kadınlar: > 88 cm
Erkekler: > 102 cm üzeri değerler insülin direnci açısından riskin artığını gösterir.
İnsülin Direnci Nasıl Kırılır?
İnsülin direncini kırmak, yaşam tarzı değişiklikleri, hedefe yönelik beslenme, düzenli hareket ve gerekirse tıbbi destek yoluyla vücudunuzun insüline duyarlılığını artırmayı içerir.
1. Fazla Kilolardan (Özellikle Göbek Yağlarından) Kurtulun
%5-10’luk bir kilo kaybı bile insülin duyarlılığını önemli ölçüde iyileştirebilir.
Şok diyetler yerine yavaş ve sürdürülebilir kilo vermeye odaklanın.
2. Düşük Glisemik İndeksli, Dengeli Bir Beslenme Düzeni Benimseyin
Kan şekerini yükseltmeyen yiyecekleri seçin
- Nişastasız sebzeler (brokoli, yeşillikler, karnabahar)
- Sağlıklı yağlar (zeytinyağı, avokado, kuruyemişler)
- Yağsız proteinler (tavuk, yumurta, baklagiller)
- Ölçülü olarak tam tahıllar (kinoa, bulgur)
Rafine karbonhidratlar (beyaz ekmek, hamur işleri), Şekerli atıştırmalıklar ve içecekler ve Gizli şeker içeren işlenmiş gıdalardan kaçının.
3. Düzenli Egzersiz Yapın
- Fiziksel aktivite hem kısa hem de uzun vadede insülin duyarlılığını artırır.
- Aerobik egzersiz: tempolu yürüyüş, yüzme, bisiklet (30-45 dk, haftada 5 kez)
- Kuvvet antrenmanı: kas yapar, glikoz yakılmasını sağlar (haftada 2-3 kez)
- Yemeklerden sonra 10-15 dakika yürümek bile kan şekerini düşürmeye yardımcı olur
4. Uyku Kalitesini Artırın
Her gece 7-9 saat dinlendirici bir uyku hedefleyin.
Kötü uyku, insülin direncini ve açlık düzenleyici hormonları kötüleştirir.
5. Stresi Yönetin
Kronik stres, kortizolü yükseltir ve bu da insülin direncini kötüleştirir.
Meditasyon, derin nefes alma, yoga veya günlük tutmayı deneyin.
6. Beslenmenizi Zamanlayın (Aralıklı Oruç)
12-16 saatlik oruç aralıkları (örneğin, sabah 8’den akşam 6’ya kadar yemek yeme) bazı grup hastalarda yardımcı olabilir.
Vücudunuza öğünler arasında insülin seviyelerini düşürmesi için zaman tanır.
Diyabet hastasıysanız veya hamileyseniz oruç tutmadan önce dahiliye uzmanıyla görüşün.
7. Takviyeleri değerlendirin
Bazı doğal bileşikler insülin duyarlılığını destekleyebilir ancak dahiliye uzmanıyla görüştükten sonra kullanılması önerilir.
- Berberin
- İnositol (özellikle PKOS için)
- Magnezyum
- Alfa-lipoik asit
- D Vitamini (eksikse)
8. Altta Yatan Rahatsızlıkları Tedavi Edin
PKOS, hipotiroidizm, yağlı karaciğer veya uyku apnesi gibi rahatsızlıklar insülin direncini kötüleştirebilir.
Bunların yönetimi metabolik sağlığı iyileştirir.
9. İlaçlar (Gerekirse)
Metformin, diyabet ve PKOS’ta insülin duyarlılığını iyileştirmek için sıklıkla reçete edilir. Ancak mutlaka dahiliye ya da endokrinoloji uzmanı görüşü alındıktan sonra kullanılmalıdır.
HOMA-IR Değeri Kaç Olmalı? Normal ve Riskli Sınırlar
HOMA-IR değerinin tarama testi olduğu tanı testi olmadığı unutulmamalıdır. Yorumlamada kilo, bel çevresi, lipitler, kan basıncı vb. diğer faktörler de göz önünde bulundurulmalıdır:
< 2,0: Genellikle normal kabul edilir
2,0 – 2,9: Sınırda
≥ 3,0: İnsülin direncini gösterir
HOMA-IR > 2,5 veya 3,0 değeri metabolik hastalık riskinin artmasıyla ilişkilidir.
İnsülin ve Açlık Kan Şekeri Değerleri Ne Anlama Geliyor?
İnsülin ve açlık kan şekeri seviyeleri, vücudunuzun kan şekerini ne kadar iyi yönettiği ve insüline ne kadar iyi yanıt verdiği konusunda önemli bilgiler sağlar.
Her ikisinin birlikte değerlendirilmesi, insülin duyarlılığının, diyabet riskinin ve genel metabolik sağlığın değerlendirilmesine yardımcı olur.
1. Açlık Kan Şekeri (AKŞ) (mg/dL)
100-125 Bozulmuş açlık kan şekeri (Prediyabet)
≥ 126 Diyabet Önerisi (tekrarlanan testte doğrulanması gerekir)
Glikoz, dinlenme halindeyken kanınızda dolaşan şeker miktarını yansıtır.
2. Açlık İnsülini
Vücudunuzun normal glikoz seviyesini korumak için ne kadar insülin ürettiğini gösterir.
Açlık İnsülini (µU/mL) Yorumu
- 2–10 Normal aralık
- 10–20 Hafif ila orta şiddette hiperinsülinemi
- > 20 Önemli insülin direnci veya erken tip 2 diyabet belirtisi
Normal glikoz ile yüksek insülin, kompanse insülin direncine (erken evre) işaret edebilir.
Açlık Glikozu ve Açlık İnsülini her ikisinin de normal olması sağlıklı metabolizma göstergesiyken, normal açlık glikozu ile yüksek insülin düzeyleri birlikteliği insülin direncinin olduğunu ama vücudun bu durumu kompanze edebildiğini gösterir.
Açlık glikozu ve açlık insülinin her ikisinin de yüksek olması Prediyabet / Tip 2 Diyabet durumuna işaret eder.
Açlık glikozu yüksek ve açlık insülinin düşük olması durumunda olası pankreas beta hücresi disfonksiyonu gelişmiş demektir.
Yüksek açlık insülini genellikle kan şekeri yükselmeden önce ortaya çıkar.
Her ikisinin de izlenmesi, metabolik sorunların erken, genellikle semptomlar ortaya çıkmadan önce tespit edilmesini sağlar.
İnsülin Direnci Hesaplamasında Yapılan Yaygın Hatalar
İnsülin direncini hesaplamak, özellikle HOMA-IR gibi formüller kullanarak, değerli bilgiler sağlayabilir. Ancak, test, birim veya yorumlama hataları yanıltıcı sonuçlara yol açabilir.
En yaygın hatalar:
- Formülü ayarlamadan yanlış birimin kullanılması yanlış yüksek veya düşük sonuçlara yol açar.
- Test, 8-12 saatlik açlıktan sonra yapılmalıdır. Testten önce yemek yemek, şekerli içecekler içmek veya hatta kahve içmek insülin ve glikoz seviyelerini yükseltebilir.
- HOMA-IR veya QUICKI’de yalnızca açlık değerleri kullanılmalıdır. Yemek sonrası değerler hesaplamayı bozar.
- Evde test kitleri veya kendi kendine bildirilen değerler doğru olmayabilir. Laboratuvarda kalibre edilmiş açlık glikoz ve insülin seviyeleri önemlidir.
- 2,8’lik bir HOMA-IR, fazla kilolu bir kişide normal, zayıf bir genç yetişkinde ise yüksek olabilir. Sonuçları her zaman şunlarla birlikte yorumlamak gerekir
- HOMA-IR bir tarama aracıdır, tanı testi değildir. İnsülin direncini tahmin eder; diyabet veya metabolik sendromu tek başına doğrulamaz.
- Bazı kişiler HOMA-IR hesaplamayı planlarken yanlışlıkla QUICKI, Matsuda İndeksi veya diğer yöntemlerin formüllerini kullanırlar.
